1

Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu

logo muzeum

Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu w projekcie „Przy wiejskiej drodze – w rytmie pracy dawnych zakładów przemysłowych i pracowni rzemieślniczych”


Przedmiotem projektu jest Rozbudowa Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu o Sektor Przemysłu Ludowego. Przedsięwzięcie polega na realizacji programu ratowania zabytków przemysłu ludowego pochodzących z okresu 1865 r.- do 20 lat XX wieku.

Zgodnie z projektem, w sektorze umieszczone zostaną dwa tartaki, młyn oraz folusz, wszystkie konstrukcji drewnianej, z nasiębiernymi kołami wodnymi. Rozwiązanie nawiązuje do sytuacji spotykanych dawniej we wsiach, gdzie nad jedną młynówką lokalizowano kilka obiektów przemysłowych, często różnych funkcjonalnie i należących do różnych właścicieli.

Jako pierwszy stanie przyzagrodowy tartak chłopski ze wsi Zasadne. Ten dwukondygnacyjny budynek składał się z kamiennej piwnicy oraz zamontowanej na niej drewnianej szopy, konstrukcji częściowo wieńcowej, częściowo słupowo-ryglowej. Oprzyrządowanie w nim zamontowane, oprócz zwykłego, nasiębiernego koła wodnego, składało się z zestawu dodatkowych wałów i kół transmisyjnych. Umożliwiały one
jednoczesne poruszanie gatra do cięcia desek, urządzenia do wyrobu gontów, cyrkularki oraz brusa do ostrzenia rozmaitych narzędzi.

Nieco wyżej umiejscowiony zostanie półprzemysłowy tartak chłopski z Młodowa, inny w formie i funkcji od chłopskiego tartaku ze wsi Zasadne. Budynek wzniesiono in situ przed 1865 r. W drewnianej szopie mieścił się dwupiłowy gater, służący do pionowego cięcia kloców, mocowanych na samoczynnie przesuwającym się wózku. Urządzenia wodne nie zachowały się, gdyż w 1964 r. zlikwidowano je, przystosowując napęd do zasilania
elektrycznego. Koło wodne i wał główny wymagać będą skomplikowanej rekonstrukcji ciesielsko-stolarskiej, na podstawie domniemanego wyglądu, gdyż brak jakichkolwiek danych na ich temat. W obydwu tartakach wytwarzana będzie w niewielkich ilościach tarcica na potrzeby własne muzeum i innych odbiorców.

Środkową część sektora zajmować będzie folusz, przeniesiony z Kątów – przysiółka Krościenka, gdzie funkcjonował na potoku Kotelnica do końca lat 50-tych XX wieku. Folusz to urządzenie składające się z drewnianej rynny i młotów, które uderzając o namoczone płótno tkane, powodowały jego filcowanie, i – w efekcie – powstawanie gęstego, grubego sukna, służącego do wyrobu góralskich portek. Planowane jest okazjonalne wykorzystanie folusza do wytwarzania tego, prawie nie produkowanego już dzisiaj, ludowego surowca krawieckiego.

Jako ostatni stanie podwójny młyn dworski z Kamienicy. Pierwotnie był to obiekt samodzielny. Na początku XX w. zbudowano obok drewnianą chałupę, jako mieszkanie rodziny młynarza, złożone z kuchni i izby. Zaraz po II wojnie światowej obydwa obiekty połączono, nakrywając je dwuspadowym dachem, krytym dachówką cementową.

Rekonstrukcja całego zespołu przemysłu wiejskiego w SPE, łącząca odtworzenie oryginalnych obiektów zabytkowej architektury i zabytkowych urządzeń przemysłowych z budową infrastruktury pomocniczej o charakterze historycznym, ma w założeniu przyczynić się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej całego muzeum skansenowskiego. Szczególne znaczenie ma rola edukacyjna pokazów obiektów w ruchu, działających jak za dawnych lat i przybliżających historyczną rolę tradycyjnej techniki wiejskiej.